Gejsza (geisha) — kobieta tajemnicza, egzotyczna, uległa. Prawdopodobnie każdy z nas, mniej więcej wie, kim jest gejsza. Jednak czy aby na pewno nasze wyobrażenia tej postaci są prawidłowe? Czy odpowiednio rozumiemy to słowo?
W niniejszym artykule postaram się przybliżyć obraz prawdziwej „kobiety sztuki” oraz obalić niektóre mity na jej temat.
Interesuję się Japonią od kilku lat. Kultura tego kraju jest tak bogata, że z łatwością każdy znajdzie coś, co go w niej zainteresuje. Swoją szczególną uwagę zwróciłam na postać kobiety owianej legendą, czyli gejszy. Byłam ciekawa czy te wszystkie rzeczy, które słyszałam na jej temat są prawdziwe. Postanowiłam swoją wiedzę zaczerpnąć z licznych publikacji, jakie na ich temat się ukazały.
Pierwszą powieścią, w której się zakochałam była książka Artura Goldena Wyznania gejszy. Powstały na jej podstawie film Roba Marshalla jest dobry, chociaż nie oddaje tego, co ma do zaoferowania książka. Poruszyła mnie w niej historia małej dziewczynki a następnie dorosłej gejszy, którą prezentuje autor. Golden skupił się na ukazaniu emocji, jakie targały bohaterką przez całe jej życie. Następnie zaczęłam czytać biografie słynnych gejsz m.in. Iwasaki Mineko Gejsza z Gion, Downer Lesley Madame Sadayakko. Gejsza, która uwiodła Zachód, jednak największe wrażenie zrobiła na mnie książka Dalby Lizy Gejsza. Co w niej takiego niezwykłego? Otóż jako jedyna kobieta niebędąca Japonką została prawdziwą gejszą! Autorka z wielkim uczuciem opisuje jej nowe życie. Pozycja naprawdę godna uwagi, szczerze polecam.
Pierwszym, i nie boję się użyć tego słowa, krzywdzącym określeniem jest mit, że owe gejsze to kobiety ”lekkich obyczajów”. Jest to nieprawda. Zrozumiałam to czytając publikacje na ich temat, od tamtej pory staram się uświadamiać ludziom, że takie rozumienie jest niewłaściwe. Ten fałszywy pogląd mógł zrodzić się podczas okupacji Amerykańskich żołnierzy w Japonii podczas II wojny światowej. Dla człowieka Zachodu każda kobieta ubrana w kimono z upiętymi włosami, pomalowana była gejszą. Kurtyzany, jak nazywane były kobiety lekkich obyczajów, nosiły prawie identyczny strój, co gejsze. Różnica polegała w sposobie wiązania pasa (obi).
Kurtyzany wiązały je z przodu, natomiast gejsze z tyłu.
Narodziny gejszy przypadają na wiek XVIII, jednakże do tej pory można je spotkać w kilku miastach Japonii.
Najbardziej znanym i poniekąd słynącym z ich obecności jest Kyoto. Tam właśnie gejsza nazywana jest geiko, co dosłownie znaczy „kobieta sztuki”. Samo słowo gei oznacza kobietę uprawiająca sztukę. Dzielnice miast japońskich, w których oficjalnie pracują i mieszkają gejsze i maiko to hanamachi. Mieszkają w okiya — tam geiko i maikoodbywają służbę. Ich „matką” jest okasan, która jest właścicielką okiya lub ochaya.Ochaya to słynne herbaciarnie, w których odbywają się przyjęcia, podczas których geikoi maiko zabawiają klientów.
Użyłam słowa maiko, kto to jest?
Maiko to dosłownie „kobieta tańca”. Szkoli się by w przyszłości zostać geiko. Ponadto Maikoistnieje tylko w Kyoto. Każda młoda geiko lubmaiko ma swoją „starszą siostrę” onesan, którą jest geiko. Ma ona za zadanie pomagać i wprowadzać w świat gejsz poprzez dzielenie się własnym doświadczeniem. Obie kobiety łączy przynależność, którą są związane rytualnym toastem.
Toast łączy symbolicznymi więzami siostrzanymi maiko i geiko. Nazywany jest on ceremonią sansankudo (czyli trzy razy po trzy kolejki, czyli dziewięć razy). Ceremonia ta polega na wypiciu sake (japońskie wino ryżowe) trzema łykami z trzech czarek o różnej wielkości. Podczas tej ceremonii maikootrzymuje nowe imię zawierające jeden znak pochodzący od imienia onesan np. od imienia onesan Katsuji, maiko przyjmuje imięKatsuno. Następnego dnia po tej ceremonii, następuje debiut maiko, czyli omisedashi. Rozdawane są sashigami — prostokątne kawałki papieru z imionami maiko, geiko iokiya oraz tenugui (ręczniczek do rąk, na którym są imiona maiko i jej onesan oraz znak kotobuki (szczęścia). Maiko zostajegeiko w wieku 20–21 lat lub wcześniej (zależy to od talentu i pracowitości maiko).
Wiąże się z tym tzw. ceremonia erikae – „zmiany kołnierza” z czerwonego na biały. Symbolizuje zmianę statusu z maiko na geiko. Wiąże się z tym pojęcie mizuage — określenie na sprzedaż dziewictwa geiko. Wyboru mężczyzny dokonuje matka okiya, co jest obecnie niepraktykowane, odkąd życie seksualne gejsz stało się ich prywatną sprawą. Po mizuage gejszy zostaje przyznanydanna, czyli mężczyzna, patron, opiekun gejszy, wspierający ją finansowo.
Jak wygląda nauka młodej geiko?
Przede wszystkim jest to naprawdę trudne. Wstaje o świcie, musi wykonać obowiązki domowe oraz usługiwać onesan i okasan. Następnie zaczyna lekcje w szkole. Geiko uczy się śpiewu, tańca i gry na wielu tradycyjnych instrumentach. Z czasem nabiera doświadczenia w parzeniu i podawaniu herbaty (a wbrew pozorom to nie takie łatwe), jak również w umiejętnej rozmowie z gośćmi, zwłaszcza z mężczyznami. Po szkole ćwiczy grę i taniec aż do wieczora. Dodajmy do tego intrygi ze strony onesan, nieprzychylne nastawienie starszych oraz tęsknotę za rodzinnym domem. To wszystko sprawia, że życie młodej geiko nie jest usłane różami. Co prawda dzisiejsze życie gejsz różni się od tego sprzed stu lat, jest bardziej pobłażliwe w pewnych kwestiach (jak chociaż we wspomnianym już mizuage).
Dziś już nikt nie zmusza dziewczynek do zostania gejszą, same podejmują tę decyzję. Na pierwszy rzut oka trudno spostrzec różnice między maiko a geiko.
Chciałabym teraz w skrócie przedstawić różnice między nimi.
Na zakończenie pragnę napisać o tzw. hiki iwaki, które oznacza „odejście” od zawodu gejszy. Staje się to, gdy gejsza opuszcza hanamachi w celu wyjścia za mąż lub podjęcia innej pracy. Geiko dziękuje nauczycielom, okasan, onesan oraz koleżankom, wręczając pudełeczko z ryżem i trójkątnym papierem, na którym jest napishiki iwaki, artystyczny pseudonim i prawdziwe imię geiko.
W ramach ciekawostki pragnę dodać, że istnieje pogląd, który mówi, że gdy ryż jest gorący i biały, to geiko już nigdy nie wróci do hanamachi. Natomiast, gdy jest zmieszany z czerwoną fasolką możliwe, że geiko zechce wrócić do zawodu.
Na temat gejsz powstało wiele książek, filmów, sztuk teatralnych. Ten artykuł oczywiście nie wyczerpuje tematu, ale ma na celu chociaż trochę zachęcić do zanurzenia się w świecie egzotycznych kobiet.
Mam nadzieję, że przybliżyłam wszystkim Czytelnikom życie owianych tajemnicą kobiet, trudniących się zawodem gejszy.
Bibliografia warta polecenia:
1. Arthur Golden Wyznania gejszy.
Moja ulubiona książka ukazującą codzienne życie gejsz. Przedstawia wzruszającą opowieść o życiu małej dziewczynki, która wbrew własnej woli trafia do domu gejsz. Książka dokładnie opisuje uczucia targające dorosłą już Sayuri — gejszy, która podąża za miłością i marzeniami w świecie intryg, tradycji i wojny. Na jej podstawie powstał film Roba Marshalla Wyznania gejszy.
2. Kyoko Aihara Gejsza :
żywa tradycja. Bogato ilustrowana książka, która w sposób szczegółowy przedstawia tajniki, stroje oraz tradycje związane z życiem gejszy. To głownie z niej czerpałam wiadomości do tego artykułu.
3. Lesley Downer Madame Sadayakko.
Gejsza, która uwiodła Zachód. Cały świat poznał Madame Sadayakko — najbardziej ubóstwianą gejszę kraju kwitnącej wiśni, podczas jej tournee po Stanach Zjednoczonych i Europie w 1899 roku. Downer ukazuje portret kobiety, a także przemiany zachodzące w Japonii. To wszystko sprawia, że powieść czyta się z przyjemnością.
4. Liza Dalby Gejsza.
Liza Dalby jako jedyna nie japońska kobieta została prawdziwą gejszą. Autorka jest naukowcem. Zbierając materiały do pracy doktoranckiej, przybyła do Kyoto. Tam dostaje propozycję poznania prawdziwego życia gejsz „od kuchni”, przejścia szkolenia i rozpoczęcia pracy w tym zawodzie. Autorka nie waha się ani przez chwilę. To książka emanuje uczuciem. Dalby nie kryje swojej sympatii do mieszkańców kraju kwitnącej wiśni. Myślę, że więcej słów zachęty nie potrzeba.
5. Mineko Iwasaki Gejsza z Gion.
To autobiografia samej autorki. Iwasaki w zdystansowany sposób opowiada o swoim życiu. Przedstawia z dużą dawką humoru swoje sukcesy, ale nie boi się również wspominać o wielu błędach, jakie popełniła w przeszłości. Dzięki temu całość powieści jest naprawdę wciągająca.
6. Ursula Richter Uśmiech gejszy.
Sekrety japońskiej sztuki życia. To powieść, która w sposób obszerny, opisuje życie gejsz we współczesnej Japonii, uwzględniając zmiany zachodzące w życiu geiko na przełomie wieków.
Elzika